Gitara świerkowa czy cedrowa?

Oto jest pytanie!

Świerk lub cedr...

Gdy mowa o płytach rezonansowych gitar klasycznych, dominują dwa gatunki drewna: cedr i świerk. Każdy z nich ma zarówno swoich zagorzałych zwolenników, jak i przeciwników. Dyskusje między gitarzystami na temat zalet i wad obu materiałów potrafią niekiedy być naprawdę zażarte. Wielu muzyków wyraźnie preferuje jedno drewno nad drugim, kierując się walorami brzmieniowymi, wyglądem lub kombinacją obu tych aspektów. Przeanalizujmy dokładniej ten często poruszany wątek, aby poszerzyć nasze horyzonty.

Nie można zapominać, że wybór rodzaju drewna, jak i sam projekt gitary wzajemnie na siebie oddziałują. Wielu gitarzystów (a czasem nawet i lutników) skłonnych jest do generalizowania, twierdząc, że świerk zapewnia silniejsze i czystsze brzmienie, podczas gdy cedr obdarza instrument cieplejszym i bardziej “lirycznym” dźwiękiem. Jednak takie uproszczenia nie zawsze oddają pełnię prawdy.

Dźwięk gitary cedrowej a Świerkowej

Dźwięk gitary kształtuje się poprzez projekt i wizję lutnika, jego mistrzowskie rzemiosło oraz wybór drewna – czynniki te są ze sobą nierozerwalnie powiązane. Jak trafnie zauważył kiedyś John Williams, porównywanie dwóch gitar różniących się jedynie materiałem płyty rezonansowej jest nieporozumieniem. Lutnik musi starannie przemyśleć wybór płyty rezonansowej i odpowiednio dostosować konstrukcję instrumentu, aby wydobyć z niego pełnię brzmienia.

W książce “Gitary – od Renesansu do Rocka” czytamy, że José Romanillos opukiwał każdą płytę rezonansową przed jej przytwierdzeniem do pudła gitary, by wyłonić najdoskonalszy możliwy projekt. Ten zaś wymagał później subtelnego i precyzyjnego dostosowania ożebrowania. Co więcej, jakość drewna odgrywa tutaj rolę absolutnie kluczową. Nawet dysponując tak szlachetnym surowcem jak świerk europejski, egzemplarz niskiej jakości nie wydobędzie z instrumentu upragnionego brzmienia.

Ostatecznie, to właśnie kunszt lutnika i jego zdolność do stworzenia projektu, który idealnie harmonizuje z wybranymi gatunkami drewna, są najważniejszymi czynnikami wpływającymi na brzmienie gitary.

Przyjrzyjmy się więc, jakie są fundamentalne różnice między świerkiem a cedrem.

Wygląd

Świerk jest zazwyczaj znacznie jaśniejszy od cedru. Cechuje go jasny, żółtawy odcień, niekiedy przypominający barwę miodu. W miarę dojrzewania, świerk subtelnie ciemnieje, nabierając szlachetnego, złocistego blasku. Cedr natomiast już od samego początku zachwyca głębokim, bursztynowym odcieniem, co sprawia, że łatwo go odróżnić od świerku. To prawdopodobnie najbardziej oczywista różnica między tymi dwoma gatunkami drewna, ale z pewnością nie jest to aspekt do zbagatelizowania. Z biegiem lat, wysokiej jakości świerk dojrzewa i ciemnieje, nadając instrumentowi złocisty, niemal promienny wygląd. W połączeniu z kontrastującym zestawem szlachetnych gatunków drewna na tył i boki, płyta świerkowa staje się prawdziwą ucztą dla oczu zarówno muzyka, jak i publiczności. Oczywiście, świerk bywa także łączony z jasnymi gatunkami drewna, przede wszystkim z klonem.

Tło historyczne

Przez całe stulecia lutnicy budowali gitary klasyczne niemal wyłącznie z płyt rezonansowych wykonanych ze świerku. Mistrzowie tacy jak Torres, Esteso, Bouchet, Hauser, Fleta, Friederich (i praktycznie każdy inny lutnik o historycznym znaczeniu w XIX i XX wieku) wybierali świerk jako materiał na płyty rezonansowe swoich instrumentów.

Powszechne zastosowanie cedru jako drewna na płyty rezonansowe gitar klasycznych to stosunkowo nowe zjawisko, które swój największy rozkwit przeżyło w połowie lat 60. XX wieku. Było to w dużej mierze zasługą Segovii, którzy zdobywając światową sławę, prezentował swoją gitarę Ramirez z cedrową płytą rezonansową na scenach całego świata. Ponadto, rosnące trudności w pozyskaniu wysokiej jakości świerku (zwłaszcza alpejskiego) skłoniły wielu lutników do sięgnięcia po łatwo dostępny i obiecujący cedr.

Właściwości fizyczne

Podstawową rolą płyty rezonansowej gitary (niezależnie od zastosowanego materiału) jest przenoszenie wibracji. Kiedy muzyk szarpie strunę, płyta rezonansowa zaczyna drgać z tą samą częstotliwością, wzmacniając naturalne brzmienie struny i nadając gitarze jej niepowtarzalny charakter. Dlatego nie dziwi, że twarde drewno nie sprawdza się jako materiał na płyty rezonansowe. Trudno je bowiem wprawić w wibracje.

Świerk i cedr to materiały niezwykle elastyczne, a jednocześnie sztywne, co czyni je tak cenionymi i wręcz niezastąpionymi w budowie gitar klasycznych (i akustycznych). Najlepszy świerk pochodzi z drzew rosnących w wysokogórskich obszarach, gdzie w surowym, chłodnym klimacie drzewa rosną wolno, a ich roczne przyrosty są wyjątkowo gęste i wąskie.

Upływ czasu

Świerk ma tę niezwykłą właściwość, że starzeje się z wdziękiem, niczym wyborne wino czy szlachetna whisky. W miarę jak świerkowa płyta rezonansowa usztywnia się i wysycha, brzmienie gitary stopniowo ewoluuje, nabierając głębi i dojrzałości.

Choć podobne zjawisko można dostrzec w gitarach z cedrową płytą rezonansową (aczkolwiek w mniejszym stopniu), jest coś magicznie ujmującego w tym, jak świerk z upływem lat zmienia swój kolor, a dźwięk instrumentu odzwierciedla jego historię. Wierzy się, że zachodzące z czasem zmiany brzmieniowe w przypadku świerku są bardziej wyraziste niż w przypadku cedru, co stanowi atrakcyjną perspektywę dla gitarzystów pragnących, by ich instrument “dojrzewał” wraz z nimi.

Zazwyczaj nowa gitara ze świerkową płytą rezonansową potrzebuje około dwóch lat intensywnej gry, aby ukazać pełnię swojego potencjału. Cedr oddaje to, co ma najlepsze właściwie od razu. Interesująca cecha w dzisiejszych pełnych pośpiechu czasach, nieprawdaż?

No dobrze, ale jak to się ma do brzmienia?

To chyba najbardziej zawiły temat tej odwiecznej dyskusji – i trudno się temu dziwić, gdy uświadomimy sobie niezliczone czynniki determinujące dźwięk, jaki wydobywa z siebie dobra gitara.

Pomijając różnorodne techniki, jakimi lutnicy wzmacniają płytę rezonansową, czy też grubość samej płyty, ogólnie przyjmuje się, że gitara ze świerkową płytą rezonansową brzmi jaśniej niż jej cedrowa odpowiedniczka.

Gitary ze świerkową płytą rezonansową oferują wspaniałe, rozkwitające brzmienie, z dźwięcznymi tonami wysokimi i niskimi, które są głębokie i pełne, lecz skłaniają się raczej ku średnicy. Świerkowe gitary dysponują paletą dźwięków niezwykle czułą i bogatą w niuanse. Gitarzysta o wyrafinowanej technice potrafi wydobyć z takiej gitary niesamowitą różnorodność tonów i barw. Co więcej, świerk ma skłonność do projekcji dźwięku w sposób bardziej liniowy, w przeciwieństwie do cedru, który raczej „rozprasza” dźwięk.

Oczywiście od każdej reguły są wyjątki. Gitara ze świerkową płytą rezonansową i ożebrowaniem kratowym zabrzmi zupełnie inaczej niż ta z ożebrowaniem wachlarzowym. Obie z nich będą natomiast brzmiały wyraźnie odmiennie od cedrowej gitary z podwójnym topem. Ponadto brzmienie uzyskane z europejskiego świerku będzie różnić się od tego oferowanego przez porównywalny świerk sitka.

Więc co wybrać?

W świecie gitar klasycznych panuje tak ogromna różnorodność, że ostatecznie to sam muzyk decyduje, co go w danym gatunku drewna urzeka, a co nie do końca odpowiada jego gustom. W gruncie rzeczy wszystko sprowadza się do indywidualnych preferencji artysty. Zebrane uwagi to jedynie kilka punktów, które mają pomóc lepiej zrozumieć niektóre z bardziej “ogólnych” cech świerkowych płyt rezonansowych.

Rodzaje cedrowego i świerkowego drewna rezonansowego

Po wnikliwym zgłębieniu tematu chciałbym podzielić się poniższymi wnioskami, choć nie ma co ukrywać – zawsze pozostaje przestrzeń do kolejnych analiz.

Europejski świerk alpejski

Uważany za jedno z najbardziej szlachetnych drewien rezonansowych w świecie lutnictwa. Niestety, ograniczona dostępność najwyższej klasy egzemplarzy tego drewna oznacza, że czasami warto rozważyć alternatywy o lepszej jakości cięcia. W porównaniu ze świerkiem Engelmanna, świerk alpejski oferuje równie bogatą paletę tonalną, wyróżnia się natomiast szybszą reakcją na grę. Oba gatunki są cenione za swój kolor oraz wyjątkową sztywność przy jednoczesnym zachowaniu lekkości.

Jak zauważa Traphagen, europejski świerk alpejski posiada „czyste, dźwięczne brzmienie z pełnym spektrum tonalnym. Z biegiem lat i intensywnym użytkowaniem, gitara zyskuje ciepły i bogaty dźwięk. Moim zdaniem, świerk europejski oferuje najbardziej wyrafinowany zakres tonalny spośród wszystkich drewien stosowanych na płyty rezonansowe.”

Świerk Engelmann

Drewno o żółtawobiałej barwie, bardziej miękkie niż świerk sitka. Ogólnie rzecz biorąc, charakteryzuje się nieco łagodniejszym brzmieniem w porównaniu ze świerkiem europejskim czy sitka, prawdopodobnie ze względu na swoją większą miękkość. Mimo że kłody świerku Engelmanna są zazwyczaj mniejsze, wciąż dostępne są wysokiej jakości egzemplarze.

Świerk sitka

Świerk sitka to prawdziwa legenda w świecie gitar ze stalowymi strunami. Jego dominacja wynika z szerokiej dostępności, możliwości pozyskania kłód o imponujących średnicach oraz znacznej wydajności materiału. Dzięki temu wysokiej klasy drewno sitka jest stale dostępne, niezależnie od skali produkcji. Co interesujące, świerk sitka znajduje również zastosowanie w budowie gitar klasycznych. Charakteryzuje się on większą sztywnością i ciężarem w porównaniu z innymi odmianami świerku, co sprawia, że doskonale radzi sobie z wysokim napięciem strun i dynamiczną grą typową dla gitar ze stalowymi strunami. Mimo to słyszałem, że świerk sitka sprawuje się równie wyśmienicie w gitarach klasycznych, o ile konstrukcja instrumentu jest odpowiednio dopasowana do specyfiki tego drewna. Kluczowe jest tu zastosowanie lekkiego ożebrowania lub delikatnych wycięć, które pozwalają wydobyć pełnię jego możliwości akustycznych.

Świerk lutz

Dominelli wypowiada się o świerku Lutz z prawdziwą pasją: „Co uwielbiam w świerku Lutz, to fakt, że łączy w sobie sztywność świerku sitka z lekkością świerku Engelmanna. To dla mnie idealne połączenie. Oczywiście, nie każdy egzemplarz świerku Lutz będzie najwyższej jakości; nigdy bowiem nie można generalizować o jakimkolwiek gatunku drewna. Uwielbiam również świerk Engelmanna.
Moim jedynym zastrzeżeniem wobec świerku Engelmanna jest to, że często bywa bardzo miękki. To sprawia, że zużycie powierzchni jest bardziej zauważalne niż w przypadku świerku sitka. Świerk Lutz jest prawdopodobnie najbliższy doskonałemu świerkowi niemieckiemu, którego miałem okazję zobaczyć, z tą różnicą, że Lutz jest nieco tańszy. Nie mogę jednak stwierdzić, że jest bardziej dostępny niż świerk europejski, ponieważ bardzo niewiele osób pozyskuje świerk Lutz specjalnie z myślą o gitarach.”

Jeśli chodzi o inne odmiany świerku, będę musiał zaktualizować te informacje, gdy zdobędę więcej komentarzy i danych. Zachęcam do podzielenia się wiedzą na temat świerku włoskiego, Adirondack i innych.

Zachodni Cedr Czerwony (Cedr Kanadyjski)

Te majestatyczne drzewa o dużych średnicach dostarczają znakomitych egzemplarzy drewna z prostym układem słojów. Drewno zachodniego czerwonego cedru jest zazwyczaj sztywne i lekkie, co czyni je doskonałym wyborem na płyty rezonansowe gitar klasycznych.

A co na to wszystko mistrzowie lutnictwa?

Eric Monrad

Tworzę płyty rezonansowe zarówno ze świerku (europejskiego i amerykańskiego), jak i z cedru. Każdy z tych gatunków drewna ma unikalne właściwości, które potrafię docenić. Wybór konkretnego materiału zależy przede wszystkim od indywidualnych preferencji gitarzysty.

Marcus Dominelli

„Możemy pokusić się o pewne uogólnienia między świerkiem a cedrem, pod warunkiem, że porównujemy gitary zbudowane w tym samym stylu, np. oba instrumenty z ożebrowaniem wachlarzowym, wykonane odpowiednio z cedru i świerku. Nie jest jednak właściwe zestawianie gitary świerkowej z ożebrowaniem wachlarzowym z cedrową gitarą z kratowym ożebrowaniem czy też gitarą cedrową z podwójnym topem! Ogólnie przyjęło się, że świerk oferuje bardziej wyraziste, klarowne brzmienie, z lepszą separacją i definicją dźwięków, podczas gdy cedr dostarcza cieplejszych i ciemniejszych tonów. Pomimo to, często spotykałem się z sytuacjami, w których podczas ślepych testów większość osób nie była w stanie odróżnić brzmienia jednego drewna od drugiego. Sugeruje to, że czasami słyszymy to, czego spodziewamy się usłyszeć. W ostatecznym rozrachunku, dobra gitara to dobra gitara, niezależnie od użytych gatunków drewna.”

Marcus Dominelli o tym, czy gitary świerkowe mają lepszą projekcję dźwięku:

„Porównując gitary świerkowe i cedrowe zbudowane w tradycyjny sposób, całkowicie zgadzam się z tym, że instrumenty ze świerku mają tendencję do lepszej projekcji dźwięku na tył sali koncertowej. Z mojego doświadczenia wynika, że są one bardziej precyzyjne w artykulacji, a poszczególne nuty są lepiej odseparowane. Jednak gdy zaczynamy wprowadzać inne metody konstrukcji, takie jak ożebrowanie kratowe (lattice) czy podwójne topy, sytuacja staje się bardziej skomplikowana. W takich przypadkach trudniej jest porównać charakterystykę brzmieniową obu gatunków drewna, ponieważ konstrukcja instrumentu odgrywa równie istotną rolę, co sam materiał.”

Gregory Byers

„Z moich obserwacji wynika, że gitarzyści przyzwyczajeni do instrumentów ze świerkową płytą rezonansową zazwyczaj preferują właśnie ten materiał, podczas gdy ci grający na cedrze – pozostają mu wierni. Częściowo wynika to z brzmienia, jakie chcemy osiągnąć. Innym aspektem jest fakt, że każdy z tych gatunków drewna wymaga nieco innej techniki gry, aby wydobyć z niego pełnię możliwości. Często potrzeba czasu, by dostosować odpowiedni ruch prawej ręki i w pełni wykorzystać charakterystykę każdego z tych materiałów. Istnieje tu również różnica w odczuciu dotykowym, być może związana z ogólnie szybszym rozwojem dźwięku w przypadku cedru.”

A teraz ponownie o brzmieniu…

Poza tym wszystkim, różnice dźwiękowe są subtelne. Dla wielu gitarzystów nie jest trudno je odczuć, ale jako słuchacz łatwo można dać się zwieść. Ogólnie rzecz biorąc, świerk jest lżejszy, ale oferuje pełniejsze, bardziej złożone brzmienie oraz dłuższe wybrzmiewanie. Cedr jest uważany za „bardziej potężny”, często z większym zakresem dynamiki i bywa opisywany jako „ciemniejszy”. Może wydawać się głośniejszy dla grającego, ale w dużych salach koncertowych świerk często brzmi lepiej, być może ze względu na swoją klarowność i precyzję dźwięku. Świerk zazwyczaj oferuje też bogatszą paletę barw. Te różnice są delikatne i nie zawsze oczywiste. Oba gatunki drewna mogą posłużyć do stworzenia znakomitych gitar.

Osobiście skłaniam się ku świerkowi europejskiemu, ale świerk północnoamerykański, (zwłaszcza odmiany Adirondack i Engelmann) również potrafi zachwycić. Podobnie sekwoja wieczniezielona oraz cedr Port Orford mogą dostarczyć materiału do budowy instrumentów o wyjątkowych walorach brzmieniowych.

A jakie są Wasze opinie i preferencje w tej kwestii? Zapraszam do podzielenia się swoimi przemyśleniami w komentarzach.